علی محمد افغانی

 علی محمد افغانی نویسنده‌ی کتاب پرآوازه‌ی «شوهرآهو خانم» یازدهم دی ماه ۱۳۰۳ در شهر کرمانشاه به دنیا آمد. پدر و مادرش اصفهانی بودند، اما دست تقدیر خانواده را به کرمانشاه کشانده بود. او تحصیلات دبیرستان را در شهر کرمان به پایان رساند و پس از آن تصمیم گرفت به تهران بیاید تا در رشته‌ی پزشکی تحصیل کند، مادرش هم برای این‌که فرزندش بتواند روانه‌ی تهران شود‌ طلاهایش را فروخت و پولش را به علی محمد داد. اما دست روزگار او را به دانشکده افسری کشاند. افغانی از سر علاقه و شوق به ارتش نرفت بلکه هدفش این بود که مدتی سرپناه برای زندگی داشته باشد تا بتواند بعدها در دانشکده‌ی طب قبول شود. علی محمد اما هیچ​ وقت پزشک نشد. بعد از پایان دانشگاه چون افغانی  از دانش‌جویان ممتاز و پرتلاش دانشگاه بود از دانشکده افسری برای بورس تحصیلی به آمریکا اعزام شد. این سفر برای افغانی فرصتی شد تا با ادبیات انگلیسی و رمان‌نویسی آشنا شود و رفته رفته در این مسیر قدم بردارد و به قول خودش، بداند که رمان چیست.

علی محمد افغانی در سال 1333 زمانی که از آمریکا به ایران باز می‌گشت به دلیل عضویت در حزب توده توسط ماموران حکومت وقت دستگیر شد و تحت شدیدترین شکنجه‌ها قرار گرفت. طوری که دست چپش مدت‌ها فلج و ناتوان بود. افغانی قبل از زندان هم دستی بر قلم داشت اما کتابی منتشر نکرده بود. این تصادف و زندان رفتن، او را به سمت و سویی کشاند که در نهایت منجر به نویسنده شدن او شد.

رفتن تا پای چوبه‌ی دار

راست است که می‌گویند اگر خدا نخواهد برگی به زمین نمی‌افتد. افغانی و هم‌بندی‌هایش از جمله «اسماعیل محقق دوانی» پرونده‌ای داشتند که خیلی سنگین نبود اما هر آن ممکن بود حکم اعدامشان صادر شود. همین هم شد و به فرمان شاه محقق دوانی دوست نزدیک افغانی که در زندان با او بود اعدام شد. در دادگاه بدوی افغانی هم محکوم به اعدام شد اما بعد در دادگاه تجدید نظر با یک درجه تخفیف مجازات او به حبس ابد تغییر کرد و به زندان قصر فرستاده شد.

محقق دوانی از افرادی بود که افغانی را تشویق می​کرد تا بنوسید و به او گفت «اگر تبرئه شدی و از این‌جا بیرون رفتی این جریانات را بنویس». همین تشویق‌ها یا شاید وصیت دوانی به افغانی، دغدغه‌های نویسندگی را در او بیدار کرد و از این زمان رسالتی سنگین بر دوش او افتاد که باید هر آن‌چه که اتفاق افتاده بنویسد.

زندان و نویسندگی

خود افغانی می‌گوید کتاب معروف شوهر آهو خانم را طی سه سال در زندان نوشته است. شوهر آهو خانم رمان بلندی است که زندگی زن ایرانی را در پستوی محدود خانه‌ها در آن دوره نشان می‌دهد و از این حیث یکی از آثار برجسته‌ی ایرانی در توصیف وضعیت زنان ایران است. افغانی در مصاحبه‌ای گفته است که «مأموران زندان جلوی نوشتنش را می گرفته‌اند و یادداشت‌هایش را بازرسی می کرده‌اند، به همین دلیل در هنگام نوشتن یک دیکشنری انگلیسی جلوی خود باز می کرده تا وانمود کند در حال ترجمه‌ی یک کتاب انگلیسی است و کتاب، کتاب خودش نیست».

ویژگی‌های نوشته‌های علی محمد افغانی

شاید بتوان وصف‌های دقیق و با جزئیات از فضا و آدم‌ها را ازجمله دلایل اقبال به نوشته‌های افغانی دانست. برای او تمامی این جزئیات اهمیت داشت حتی اگر وصف شمایل دورترین شخصیت به آن ماجرا بود. در تیپ‌سازی شخصیت‌ها از محیط اطراف و افرادی که با آنها سروکار داشت و یا در جامعه می‌دید ایده می‌گرفت و این یکی از دلایلی بود که شخصیت‌هایی که او می‌پروراند بسیار باورپذیر و حتی یکی از خود ما به نظر برسند.

توصیف‌های او از اوضاع سیاسی و اجتماعی بستری که داستان در آن رخ می‌دهد کمک می‌کند تا ذهنیتی جامع از شرایط در ذهن خواننده نقش ببندد و در همین حین او انتقادش از اوضاع را نیز در متن داستان بیان می‌کند. افغانی در به‌کارگیری اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های عامیانه مهارت داشت. او در کنار اینکه ادیبانه می‌نوشت به‌خوبی از این ویژگی کلام عامه استفاده کرده و نوشتار خود را دل‌نشین ارائه می‌داد. نقل است که توجه این نویسنده به زبان عامه و نثر فارسی سبب شده بود تا «بزرگ علوی» نویسنده شناخته‌شده درباره‌اش بگوید «افغانی پس از محمدعلی جمال‌زاده و صادق هدایت سهم به سزایی در غنی ساختن نثر فارسی دارد». برخی از منتقدان طولانی شدن جملات را از ویژگی‌های منفی آثار او دانسته‌اند. اتفاقی که باعث می‌شود سررشته اثر و اتفاق از دست خواننده بیرون شود و اتصال میان ماجراها به‌سختی برقرار بماند.

اثار

شوهر آهو خانم (۱۳۴۰)

شادکامان دره قره‌سو (۱۳۴۵)

سیندخت

شلغم میوهٔ بهشته

بافته‌های رنج (۱۳۶۱)

بوته زار

محکوم به اعدام

دکتر بکتاش

همسفرها

دختردایی پروین

 صوفی صحنه، دزد کنگاور

دنیای پدران و دنیای فرزندان

حاج الل‍ه باشی

خداحافظ دخت‍رم

سنگی بر روی بافه