ادبیات فارسی از قرن ششم به بعد، مناجات است/ جلوه زیبای دیالوگ میان خدا و انسان

فرارسیدن ماه رمضان، ماه مناجات و دعا و تلاوت هرچه بیشتر کلام‌الله بهانه‌ای شد تا دقایقی را در گفت‌وگو با امیر اسماعیل آذر، شاعر، مجری، استاد ادبیات فارسی و صاحب کتاب پژوهشی چهار جلدی «قرآن در شعر پارسی» به بررسی جلوه مناجات الهی در ادبیات فارسی بپردازیم.

ادبیات در زمان سنایی

اسماعیل آذر با تاکید بر اینکه تمام ادبیات ما به‌ویژه از زمان سنایی به بعد را می‌توان با تعریفی خاص، مناجات دانست، عنوان کرد: اگر مناجات را سخن گفتن با خداوند بدانیم انواع قصه‌ها، به‌ویژه در آثار عطار مانند مصیبت‌نامه، اسرارنامه، الهی‌نامه و منطق‌الطیر و حتی دیوان وی به نوعی مناجات با خداوند را دربردارد.

این پژوهشگر ادبی افزود: با تامل در آثار مولانا درمی‌یابیم که گاه این شاعر از زبان خداوند سخن می‌گوید «بیا بیا که نیابی چو ما دگر یاری/ چو ما به هر دو جهان خود کجاست دلداری»

مناجات های ابیات مولانا

وی ادامه داد: از سوی دیگر اگر مناجات را به معنی رفتن انسان در جایی خلوت و سخن گفتن در تنهایی با خداوند بدانیم نیز در ادبیات فارسی نمونه‌های زیادی دارد که از مشهورترین این مناجات‌ها می‌توان به ابیات مولانا اشاره کرد«ای خدای پاک و بی‌انباز و یار/دستگیر و جرم ما را درگذار/ یاد ده ما را سخن‌های رقیق/ کان به رحم آرد تو را ای خوش رفیق/ گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن/مصلحی تو ای تو سلطان سخن...» و چه خوش در جای دیگر مناجات کرده و آورده «ای خدا این وصل را هجران مکن/ سرخوشان عشق را نالان مکن...».

قرآن در شعر پارسی

نویسنده کتاب «قرآن در شعر پارسی» با تاکید بر اینکه ادبیات فارسی از قرن ششم به بعد حتی در آثار شاعری چون خاقانی مشحون از مناجات الهی است، توضیح داد: مولانا به زیبایی از زبان یک چوپان به مناجات پرداخته و آورده است «دید موسی یک شبانی را به راه/کو همی‌گفت ای گزیننده اله/تو کجایی تا شوم من چاکرت/ چارقت دوزم کنم شانه سرت...».

 شب بیدای های شب‌های یلدا

وی با اشاره به اینکه درحدود 150 سال پیش نیز ایرانیان در شب‌های یلدا تا صبح بیدار بودند و صبح هنگام در طاق بام‌ها به طور دسته‌جمعی مناجات می‌کردند، افزود: مناجات همیشه در فرهنگ ایرانی رواج داشته و زیباترین مناجات‌ها را می‌توان در کلام مولا علی (ع) مشاهده کرد «‌اللهم اغفرلی ما أنت أعلم به منی، فإن عدت فعد علیّ بالمغفرة، اللهم اغفرلی ما وأیت من نفسی و لم تجد له وفاء عندی، اللهم اغفر لی ما تقربت به إلیک بلسانی ثم ألفه قلبی، اللهم اغفر لی رمزات الألحاظ و سقطات الألفاظ، و سهوات الجنان و هفوات اللسان».

اسماعیل آذر با اشاره به ویژگی‌های مناجات گفت: مناجات مونولوگ نیست بلکه دیالوگی میان انسان و خداست که گفته و شنیده می‌شود و به گفته مولانا «جان جاهل زین دعا جز دور نیست/ زانکه یا رب گفتنش دستور نیست» خداوند به جاهلان اجازه دعا نمی‌دهد.

وی در پایان گفت: شب‌های ماه رمضان بهترین فرصت برای مناجات با پروردگار است؛ اما باید تمام وجودمان با خدا باشد «دلم خانه مهر يار است و بس/ از آن مي‌نگنجد در آن کين کس»