کتاب مبانی فلسفی حقوق جزا

ارزش های هر جامعه 

در هر جامعه‌ای، امور ارزشمندی وجود دارد که خط قرمزهای آن کشور و اجتماع محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر، هر جامعه متشکل از ارزش‌هایی است که برای حفظ و نگهداری آن ارزش‌ها تلاش می‌کند. برخی امور در تمام جوامع ارزشمند هستند؛ به‌طور مثال جان و مال افراد در همه‌ی کشورها و جوامع مهم تلقی می‌شوند و حفظ آن‌ها از اساسی‌ترین قوانین آن جامعه است. هر کس علیه این امور رفتاری مرتکب شود، خشم جامعه را برمی‌انگیزد و جامعه را وادار به واکنش می‌کند.
فرض کنید یکی از افراد جامعه، دیگری را به قتل برساند، قتل در همه‌ی جوامع رفتاری است که نظم و آرامش اجتماع را برهم می‌زند. پس دولت به نمایندگی از طرف جامعه به مقابله با شخص خطاکار می‌پردازد و لقب مجرم به او می‌دهد و با مجازات کردن وی، مرزهای حساسیت جامعه را مشخص می‌کند. به‌عبارت دیگر، در هر جامعه‌ای دولت رفتار علیه ارزش‌های خود را به‌عنوان جرم معرفی می‌کند و در قوانین خود به تدوین این جرائم می‌پردازد. قانونی که در هر جامعه، مجموعه‌ی این جرائم را در خود جمع کرده است «قانون جزا» یا «قانون مجازات» نامیده می‌شود. اما حقوق جزا یا حقوق کیفری به چه معناست؟
در ابتدا بیان مقدمه‌ای لازم است. حقوق به دو دسته‌ی کلیِ حقوق عمومی و حقوق خصوصی تقسیم می‌شود. موضوع رشته‌های حقوق خصوصی تنظیم روابط خصوصی بین افراد است. روابط مالی و روابط خانوادگی ذیل حقوق خصوصی قرار می‌گیرند. اما حقوق عمومی به تنظیم روابط بین مردم و دولت می‌پردازد. حقوق جزا نیز جزو رشته‌های حقوق عمومی است. همان‌طور که اشاره شد، این دولت است که به نمایندگی از مردم با مختل‌کنندگان نظم در جامعه برخورد می‌کند.
در گذشته، هنگامی که دولت‌ها شکل نگرفته بودند، یعنی در دوره‌ی انتقام خصوصی، مردم شخصاً برای گرفتن حقی که از آن‌ها ضایع شده بود، از مجرم انتقام می‌گرفتند. با شکل‌گیری دولت‌ها، رفتارهای مشخصی به‌عنوان رفتار مجرمانه تعیین و در قوانین نوشته شدند و دولت‌ها به مقابله با افرادی پرداختند که مصالح و نظم اجتماعی را به خطر می‌انداختند.

حقوق جزا یا حقوق کیفری

اما صرف تعیین جرم و مجازات کافی نیست. هر جرم و مجازاتی از مجموعه قواعدی تشکیل شده است که بر آن‌ها حکومت می‌کند. هر قانون مجازاتی ریزه‌کاری‌هایی دارد که در آن نوشته نشده است و برای تعیین ابهامات جزایی و کیفری آن اجتماع، نیازمند اصول و قواعدی است. این رشته‌ی حقوق جزا یا حقوق کیفری است که مجموعه قواعد حاکم بر رفتارهای مجرمانه را مشخص می‌کند و با تعیین مرزها و خط قرمزهای رفتار مردم، نشان می‌دهد که در چه صورت و چگونه جامعه در برابر آن‌ها واکنش نشان می‌دهد و با آن‌ها برخورد می‌کند.
در این پژوهش به به حقوق جزا در جمهوری اسلامی ایران و قرآن می‌پردازیم و در در پایان نیز اشاره‌ای به تقسیم‌بندی حقوق جزا می‌کنیم. این رشته خود به دو رشته‌ی عمومی و اختصاصی تقسیم شده است. در حقوق جزای عمومی، در مورد مسائل کلی مربوط به جرم و مجازات و مسئولیت کیفری بحث می‌شود. درحقیقت این رشته از حقوق جزا، کلیات و قواعدی عمومی است که به همه‌ی جرائم نظارت دارد و بر همه‌ی آن‌ها حکومت می‌کند. اما در حقوق جزای اختصاصی، جرائم مختلف به‌صورت موردی بررسی می‌شوند. در این شاخه از حقوق جزا، ویژگی‌ها و مجازات‌های هر جرم از جمله قتل، سرقت، کلاهبرداری و… تک‌به‌تک مورد بررسی قرار می‌گیرند و همه‌ی ارکان آن‌ها تعیین می‌شود.